पत्रकारले लोभ, सुख सयल र ज्यानको माया मार्न सक्नुपर्छ

‘चुनाव चिह्नसँग मानिसको आकर्षण कति बढेको हो। चुनाव चिह्न त्यति ठूलो कुरा हो र?’ कुराकानीको प्रारम्भ स्थानीय तहकै निर्वाचनको माहोलबाट सुरु भयो।

‘नेपाली राजनीति र समाजबाट चिन्तनको प्रक्रिया विस्थापित भयो। जुन प्रकारको चिन्तन बिपी कोइरालाले गर्थे, कृष्णप्रसाद भट्टराईले गर्थे, त्यतिखेरका घाघडान पञ्चायती नेताहरुले गर्थे। अहिले त्यो छैन। अहिले न चिन्तनको प्रक्रिया छ न चिन्तनको लडाईँ। यस्तो नि समाज हुन्छ?’

उनी हल्का रिसाए। किशोरदाई रिसाउँदा आँखामा देखिन्छ आक्रोश। आँखा हल्का ठूला हुन्छन्।

‘अब अहिले प्रचण्ड र शेरबहादुर मिल्नुको कारण के?,’ किशोरदाई आफ्नै पारामा राजनीतिक विश्लेषणतिर लागे। मेरो भेटको उद्देश्य वर्तमान राजनीतिक अवस्थाबारे विश्लेषण सुन्ने थिएन। तर भाँजो हाल्न मन लागेन।

‘धेरैलाई यो गठबन्धन सत्ताको लागि हो भन्ने लाग्छ। तर सत्ता ठूलो कुरा हैन। अहिले सत्ता ठूलो कुरा पनि हैन। उनीहरुलाई एमालेको त्रास छ अझ अहिले। केपी ओलीको त्रासले मिल्न बाध्य बनाएको हो।’

अब उनी ओलीतिर केन्द्रित भए, ‘अब केपी ओलीको बारेमा के भन्ने! त्यस्तो बुढोलाई अब घिनलाग्दो पनि कसरी भन्ने। तर त्यो व्यक्ति घिनलाग्दो हो। जसले माधव नेपालको नाम लिने वित्तिकै कुल्ला गर्नुपर्छ भन्छ, ऊ घिनलाग्दै हो।’

किशोरदाई विस्तारै सत्ताधारी गठबन्धनको विश्लेषणतिर लागे।

‘त्यस्तो सबस्ट्यान्डर्ड व्यक्तिसँग डराउनेहरु झन् सब स्ट्यान्डर्ड भए। ओली सत्तामा फर्कने कुनै अवस्था छ? जसले २-२ पटक संसद विघटन गर्दा पनि केही गर्न सकेनन्। त्यो व्यक्ति सजिलै सत्तामा फर्कन सक्छ? यो त मतदातामाथि विश्वासै नभएको देखियो। यी नेताले सोचेजस्तो मुर्ख छैनन् नेपाली मतदाता,’ उनले कफीको कपतिर हात बढाउँदै भने।

उनका विश्लेषण मेरा लागि कामलाग्दा थिए। त्यसैले सुनिरहें। उनी अब राज्यको संरचनातिर लागे, सर्वोच्च अदालत अनि नेपाल राष्ट्र बैंक।

‘एक पटक शेरबहादुरले अदालत प्रयोग गरे। एक पटक ओलीले प्रयोग गरे। अब त्यस्तो संस्थालाई के भन्ने? सुशीला कार्कीदेखि चोलेन्द्रसम्मै प्रयोग नै त भए। त्यसको के अर्थ भयो र। अब यहाँको अर्थनीति खत्तम छ। राष्ट्र बैंकको गभर्नर कुनै शाख भएका व्यक्ति हुन्। उनी कसैको स्वार्थ पूरा गर्न ल्याएका व्यक्ति हुन्।’

२०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तन होस् या २०६२/०६३ काल। योभन्दा अगाडि माओवादी विद्रोह चर्को भइरहेको बेला टेलिभिजन कार्यक्रम ‘मत-अभिमत’ लिएर दुर्गम भेगका जनताको आवाज केन्द्रसम्म ल्याउन खटिएका किशोरदाइलाई लोकतन्त्रको माया नहुने त कुरै भएन।

‘अब संस्थाहरुलाई बलियो बनाउनुसाटो यसरी पञ्चर बनाउँदै गयो भने लोकतन्त्र त सकिन्छ। शेरबहादुर या प्रचण्डले वा ओलीले जति फत्फताए पनि देशलाई विश्वासहीन अवस्थामा लैजाने काम भयो। यो सुखद संकेत हैन,’ उनी बोलिरहे।

किशोरदाइको अर्को पाटो नि छ साहित्यको। यसबारे अहिलेका पुस्ता कमै जानकार हुन सक्छन्। २०२४ सालमै लुम्बिनी सन्देश साप्ताहिकमा उनको पहिलो कविता प्रकाशित भएको थियो। किशोर झुत्रे उपनाममा तर साहित्यमा कविताभन्दा पनि निबन्ध र कथाबाट परिचित छन्।

नेपाली संस्कृति, इतिहास र मानव विज्ञानमा एमए उत्तीर्ण अनि स्ट्यान्डफोर्ड जुनियर युनिभर्सिटीमा पत्रकारिता पढेका उनले २०५५ मा ‘नेपाली पत्रकारिताको विकासक्रम’ नामक पुस्तक प्रकाशित गरेर पुस्तक लेखनमा प्रवेश गरेका उनले २०७१ मा प्रकाशित ‘मेरो समय’ सम्म आइपुग्दा १० बढी पुस्तक लेखिसकेका छन्। त्यसमा ‘पाताल’ र ‘शहरको कथा’ मास्टरपिस लाग्छन् मलाई।

‘अब किताब नलेख्ने दाइ ?’

मेरो प्रश्नमा ‘किन नलेख्ने यार! दिमागमा २-३ वटा उपन्यासका प्लट घुमिराखेका छन्। अहिले चैँ ‘मेरो समय’को तेस्रो संस्करण निस्कँदै छ। त्यसपछि जमेर लेख्नछु,’ उनले फोटो खिचिरहेकी कृष्पातिर हेर्दै भने।

मेरो उद्देश्य पत्रकारिताबारे बढी केन्द्रित भएर कुरा गर्ने थियो। तर विषय कता-कता मोडिइरहेका थिए। अब त्यतै केन्द्रित हुने प्रयासमा लागें।

२०१७ साल पुस १ गतेबाट २०३६ सालसम्म नेपालमा पत्रकारिता नभएको उनको अनुभव छ। पत्रिका त निस्कन्थे। तर पाठकसम्म पुग्नै पाउँदैनथे। सत्ताको मुठीमा थियो त्यो बेलाको पत्रकारिता। पढ्ने सामग्री त्यति हुँदैनथ्यो। २०३६ पछिको अवस्थामा राजनीतिक चहलपहलसँगै पत्रकारितामा पनि चहलपहल बढेको थियो।

२०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि निजी मिडिया हाउसहरु पनि अगाडि आए। अहिले त ठूला-साना कति मिडिया हाउस हुन् कति। संख्या बढे पनि गुणस्तर खस्कँदै गएको अनुभव छ उनको।

‘त्यो बेलामा पत्रकारिता चेतनाको झिल्को बोक्थ्यो। सरकारलाई समेत सचेत गराउँथ्यो। तर अहिलेको पत्रकारिता त सरकार जस्तै भयो। अब जसले सचेत गराउने जिम्मेवारी पाएका छन् उनीहरु नै सरकारको सहयोगी भएपछि के-को झिल्को?,’ उनले भने।

खुला समाजसँगै सञ्चार क्षेत्रमा आलोचनात्मक चेत बढ्नुपर्नेमा थप खस्किएको किशोरदाइको अनुभव छ। पत्रकारिता नाफा-घाटाको लेखाजोखामा थिचियो भन्छन् उनी। उनको विश्लेषणमा कति सत्यता छ त्यो अहिले मिडियाका सामग्री हेर्दा देखिन्छ पनि।

हिमाल मिडियाले आयोजना गरेको मिडिया मेलामा सेतोपाटीडटकमका प्रकाशक तथा प्रधान सम्पादक अमित ढकालले भने, ‘सत्तालाई प्रश्न गर्ने कुरामा नेपाली मिडिया चुकेको छैन। सायद त्यहाँबाट रेभिन्यु नआउने भएर होला।’

आफैँ मिडिया हाउस चलाएर बसेका ढकालको यो अनुभवले नै अहिलेको मिडियाले कसरी कन्टेन्ट उत्पादन गरिरहेका छन् भन्ने देखाउँछ।

नेपालको भनाइ पनि उस्तै आएको थियो शुक्रबार भएको कुराकानीमा।

नामै लेख्नु भन्दै किशोरदाइले भने, ‘कैलाश सिरोहिया, विनोदराज ज्ञवाली, रामेश्वर थापा अहिले जतिले अखबार निकालेका छन्। उनीहरुले व्यापार गरेका हुन्। कान्तिपुरकै उदाहरण दिन्छु। त्यो पत्रिकाको पहिलो र दोस्रो पृष्ठमा पूरा पेज रक्सीको विज्ञापन छ। त्यसको पछाडि पनि विज्ञापनै हुने हो। अनि तेस्रो पानाबाट मात्र न्युज सुरु हुन्छ। जुन पत्रिकाको पहिलो पेज रक्सीबाट सुरु हुन्छ त्यसको चेतनास्तर के होला। पत्रिका निकाल्न पैसा चाहिन्छ। तर पत्रकारिताको अस्मिताको पनि त ख्याल राख्नुपर्‍यो नि। यो एक उदाहरण मात्रै दिएको है। कसैले पत्रकारिताको अस्मिता राख्ने काम गरेका छैनन्।’

सरकारी पत्रकारिताभन्दा निजी पत्रकारिता खतरनाक रुपमा अगाडि बढेको उनी बताउँछन्। अहिले पत्रकारितामा एक पैसाको नैतिकता नभएको ठोकुवा पनि गर्छन् किशोरदाई।

केही आक्रोशित हुँदै उनले भने, ‘अहिले कुन चैनी सम्पादक निर्भिक सम्पादक भनेर हिँड्न सक्छन्? यहाँ एक जना प्रणय राय देखिएको छ?, एक जना अरुण सौर्य देखिएका छन्?, टाढा किन जानु भारतमै हेरौं न, एक जना अरुण पुरी देखेका छौँ? ल म छु भनेर को आउँछ हेरौँ त। मेरो चुनौती नै भयो।’

उनले ‘केपीलाई मेरो रिक्वेस्ट छ भन्दै भने, ‘यहाँ एउटै टेलिभिजनले सबैलाई रिङग्याइरहेको छ। विजयकुमारको पाङ न पुच्छरको गफ अनि रवि लामिछानेको उफ्र्याईँ बाहेक अहिलेको टेलिभिजन पत्रकारितामा के छ? मैले भन्नै पर्छ अलि गतिलो भनेको त्यही कान्तिपुर टेलिभिजनको रुपेश श्रेष्ठको फायर साइड छ बरु। मैले भनेको कुरा बुझ। पत्रकारिताको अस्मिता राख्न कोही न कोही रामनाथ गोयन्का हुनैपर्छ।’

पञ्चायतकालमा पनि पत्रकारिता गर्दा केही गल्ती भएको स्वीकार्छन् उनी। त्यो बेला पञ्चायत पक्षधरको समाचार बिगारेरै प्रकाशित गरेको उनले स्वीकारे।

त्यो बेलामा लोकतन्त्र पक्षधरहरु अल्पमतमा रहेकाले यस्तो भएको तर्क गर्दै उनले भने, ‘त्यो बेलामा लेखे वापत हाम्रो काँधमा डन्डा बर्सन्थ्यो। पञ्चायत समर्थकको काँधमा स्याबासको धाप आउँथ्यो। तर अहिले त त्यो अवस्था छैन नि।’

किशोरदाई पत्रकारितालाई राजनीतिले बिगारेको नभई पत्रकार राजनीति गर्न लागेर बिग्रेको बताउँछन्। त्यो बेलामा विशेष जाहेरी विभागमा काम गर्नेहरु पत्रकारितामा आएर प्रदूषण फैलाउने काम गरेको उनको अनुभव छ। अहिले त दलैपिच्छेका मिडिया हाउस अनि नेतैपिच्छे पत्रकार छन्। मुख्य प्रदूषण यही त हो अहिलेको।

‘पञ्चायतकालमा जाहेरी विभागमा काम गर्ने तर पत्रकार हुँ भन्नेहरु थाहा पाउँलान् कि भनेर डराउँथे। त्यो बेला गोप्य हुन्थ्यो। चिरन शमशेरको घरमा जाँदा देख्लान् कि भनेर डराउँथे। तर अहिलेका पत्रकारहरु त थाहा पाएनन् कि भनेर चिन्तित हुन्छन्। आफ्नालाई फलानो दलबाट नियुक्त भएको भन्दै फेसबुकमा लेखाउँछन्। यस्तो भएपछि कसरी पत्रकारिता सुध्रिन्छ!’ चस्मा भित्रका उनका आँखा ठूला भए।

उनी अहिलेसम्म नेपाली पत्रकारितामा करिअरै बन्न नसकेको बताउँछन्। धेरै पत्रकारहरुको करिअर बन्न नसक्दा पलायन हुन बाध्य भएको उनको विश्लेषण छ।

‘श्री आचार्य राम्रा पत्रकार हुन् नि तर अहिले उनी सडकमा छन्। राजेश मिश्र जसलाई काँचो आगो पचाउने पत्रकार भनिन्थ्यो, उनी अहिले क्यार्लिफोनियामा छन्। अवसरका लागि मात्रै नेपाली पत्रकार बाहिरिएका हैनन्। सहनै नसक्ने भएर जानेहरु पनि छन्। सक्षमहरु सडकमा छन्। अनि कसरी करिअर बन्छ,’ उनले भने।

आलोचनारहित को नै छ र! भगवानको त आलोचना हुन्छ। किशोर नेपालबारे पनि बजारमा टन्नै किस्सा सुनिन्छ। शुभचिन्तकसँगै मनग्गे आलोचक पनि कमाएका छन् उनले पत्रकारिता पेसाबाट।

तर, जतिसुकै खरो आलोचक भए पनि उनको निडरपन, उनको प्रभाव, पत्रकारिताकै माध्यमबाट बनेको उनको निर्विकल्प ब्रान्ड अनि पत्रकारितामा उनको निरन्तर क्रियाशीलतालाई चुनौती नै दिने आलोचक अझै जन्मिएका छैनन्।

यति धेरै आरोह-अवरोह पार गरेको, सुखसयल मात्रै हैन उत्तिकै हन्डर अनि ठक्कर खाए पनि ७१ वर्षको उमेरमा पनि उनको शब्दको धार उस्तै तिखो छ। उनको लेखनशिल्प अनि शब्द भण्डार लोभलाग्दो छ।

अहिले पत्रकारिता सुरु गरेको ८-१० वर्षमै स्खलित भएकाहरुको संख्या गनिसाध्य छैन। किशोर नेपालको सार्वजनिक पहिचान सक्रिय पत्रकारै हो।

यति लामो समय एक पत्रकार पत्रकारै रहिरहनु छक्क पार्ने विषय हो नै।

कुनै रहस्य त पक्कै छ होला?

उनले भने, ‘पत्रकार हुन लोभ-लालच-सुख-सयल- ज्यानको माया मार्न सक्ने हुनुपर्छ। मनमा आगो चाहिन्छ। अनि पत्रकार रहिरहन त्यही आगो निभ्न दिनु हुँदैन। यत्ति हो।’

हो, त्यही आगो हुन् किशोर नेपाल। आगै रहने छन्।