संगीतको आन्तरिक यात्रामा सनुप गुरु

साध्य बुझ्न लागिपरेको साधकले कति साधना गरेपछि पूर्णता पाउला? जवाफमा यसै हो भन्न गाह्रो छ, तर गायक सनुप पौडेललाई बुझ्दा हर दिन गम्भीर भएर प्रयास गर्नु नै साधनाको पूर्णता हो भन्ने थाहा लाग्छ ।

शरीर, मन र बुद्धिले संगीतको आन्तरिक यात्रामा सनुप यसरी लागे कि उनी संगीत प्रेमीबाट संगीत साधक बने । निरन्तर प्रयास र संगीतमा गरेको ‘योग’ र ‘तप’ ले अहिले सनुपको उपस्थिति पूर्ण लाग्छ । स्वरको जादुले मनसम्म छोइन्छ । संगीतमा घटौं सोचमग्न बनाइदिन्छ ।
सनुप आमासँगै भजन गुनगुनाउँदै हुर्किए । विद्यालयमा साथीहरुसँग ‘ब्याण्ड’ बनाएर गीत गाउने लहडले छोयो । अरुका गीतमा स्वर भर्दै जाँदा संगीतमा प्रेम बस्यो । आलोकाँचोमै एल्बम निकाल्ने रहर पनि पूरा भयो । ती लहड, रहर र प्रेमले यति साधना पायो कि उनी अहिले संगीतमा डुबेका भेटिन्छन् ।

सनुप ‘अश्वमेधा’ गीती एल्बम बोकेर भारत सिलोङको बसाइँ छाडेर २२ वर्षअघि २२ वर्षको उमेरमा नेपाल छिरेका थिए । त्यसपछि पनि उनको साधनाले नयाँनयाँ अध्याय भेट्दै गयो । जसले अंशअंश गर्दै उनको परिचयले पूर्णता पायो । केही वर्षअघिसम्म संगीत जमातभित्र मात्रै परिचित उनी अहिले जनजनको मनमा छन् ।

परिवारको साथले संगीत

परिवारको साथ नपाएर आफ्नो कलाकारितालाई अघि बढाउन नसकेकाहरु धेरै छन् । तर गायक सोनुपको हकमा ठिक उल्टो छ । खेलकुदमा रुचि भए पनि परिवारकै प्रेरणाले उनी गायनमा लागे ।

भारतको सिलोङ, मेघालयमा जन्मिएका सनुप आमाले पाठपूजामा भजन गाउँदा सँगै गुन्गुनाउँदै हुर्किए । उनको पहिलो गुरु नै आमा बनिन् । आमाले नै उनको स्वरको पहिलो जादु सुनेकी हुन् । भन्ने गर्थिन्, ‘बाबु, तिमी संगीत सिक्नु है । राम्रो गाउन सक्छौं ।’
सनुप कक्षा १० मा पुगेकै थिएनन् । त्यो समय सिलोङमा ब्यान्ड बनाउने लहड चलेको थियो । सनुप लगायतको टीम मिलेर एक ब्यान्ड स्थापना गरे । नाम राखे, ‘यम्मी गाइज’ ।

कभर गीतहरु गाउने यस ब्यान्डले पछि निकै लोकप्रियता पनि पायो । उनले त्यही बेला नै संगीतमा धेरै कुरा बुझे । सनुप भन्छन्, ‘त्यो ब्यान्डमा अरु दाइहरु हुनुहुन्थ्यो । उहाँहरुबाट धेरै सिक्न पाएँ ।’

ब्यान्डमा सिकेको कुरा र घरबाट मिलेको साथले सोनुपमा संगीत संयोजन गर्ने आँट पलायो । उनले केही गीतहरु बनाए पनि ।

टि–सिरिजले जगायो भोक

सनुप स्नातक पढ्दै थिए । त्यसताका टि–सिरिजमा एक सांगीतिक कार्यक्रम आउथ्यो । जसले नव प्रतिभालाई प्रोत्साहित गर्न केही समय अभ्यास गराउथ्यो । सनुपले पनि आफ्नो संगीत टि–सिरजमा पठाए ।

उनी छनोट भए । मुम्बई बोलाइयो । उनी गए । केही समय अभ्यास गरे । तर, अन्तिम पाँचबाट उनी फालिए । यद्यपि, सोनुप दुःखी भएनन्, किनकी त्यहाँबाट बाहिरिँदा सनुपले धेरै कुराहरु सिकिसकेका थिए । उनको स्वरको प्रशंसामा बुझ्नेहरु भन्थे, ‘तिमी संगीत सिक ।’
त्यसैले सनुप सिलोङ फर्किएर संगीत सिक्न लागे । उनले बंगाली गुरु शुक्ला धामसँग शास्त्रीय संगीत सिक्न थाले । सनुपको स्वरको प्रशंसा गुरु पनि गर्थे । उनी भन्ने गर्थे, ‘तिम्रो स्वर माझिएको छ । संगीत र यसको प्राविधिक कुरा बुझ्यौ भने पुग्छ ।’

शुक्ला गुरुसँग संगीत सिक्न आउनेहरु प्रायः बंगाली संगीतको सौन्द्रर्यबोध, लौकिकता र मानवीय भावना मिसिने ‘रवीन्द्र संगीत’ सिक्थे । त्यसपछि सनुपले गुरुको ३० मिनेट समय पाउँथे । त्यतिबेलासम्म उनी छेउमा बसेर अरुले रवीन्द्र संगीत गुनगुनाएको सुनिरहन्थे ।
एकदिन उनले रवीन्द्र संगीत गुनगुनाएको गुरुले देखे । सनुपको छेउमा आएर गुरुले सोधे, ‘तिमीले रवीन्द्र संगीत गाइरहेको थियौ?’
छेउमा बसेर सुन्दासुन्दै केही जानेको सनुपले गुरुलाई बताए । सनुपको कुरा सुनेर गुरुले रवीन्द्र संगीतमा गीत गाउन लगाए । उनले राम्रोसँग पूरा गीत सुनाए । गुरु दंग थिए । सनुप भन्छन्, ‘एउटा नेपाली केटाले राम्रोसँग बंगाली गीत गाएको सुनेर गुरु छक्क पर्नुभएको थियो ।’
सनुपको क्षमता देखेर गुरुले रवीन्द्र संगीतमा बंगालीहरुसँग मिसाएर प्रतिस्पर्धा गराइदिए । सनुप प्रथम भए । उनी भन्छन्, ‘सायद, मेरो गुरुको प्रेरणाले नै होला, मैले जित्न सकेको ।’

काठमाडौं आएर संगीत यात्रा

सनुपले सिलोङबाटै स्नातक सकाए । स्नातक सकिएपछि २२ वर्षको उमेरमा स्नातकोत्तर पढ्नका लागि नेपाल आए । त्रिचन्द्र कलेजमा भर्ना भए ।
नेपाल आउँदा उनी खाली हात आएका भने थिएनन् । आफ्नो झोलामा ब्यान्डमा हुँदै रेकर्ड गराएको गीतको एल्बम बोकेका थिए । सनुप भन्छन्, ‘म पहिलो ब्यान्ड छोडेर अर्को ‘अश्वमेधा’ नामको ब्यान्डमा थिएँ । त्यहाँ हुँदा रेकर्ड गराएको एल्बम ‘अश्वमेधा’ बोकेर म नेपाल आएको थिएँ ।’
सनुप त्रिचन्द्रमा भर्ना त भए तर, पढ्न सकेनन् । सिलोङको वातावरणमा पढिरहेका उनलाई नेपाली क्याम्पसको माहोलमा आफूलाई घुलमिल गराउन गाह्रो भयो । त्यसैले उनले पढाइ छोडिदिए । त्यसपछि केही वर्ष काठमाडौंमा भौतारिरहे । भविश्यमा के गर्ने भन्ने नै उनको दिमागमा थिएन । तर चिन्ता भने थियो ।

शिक्षक बन्ने सोच बनाए । पत्रिकामा काठमाडौं युनिभर्सिटी अन्तरगत ‘एथ्नोम्युजोकोलोजी’ पढाइको लागि भर्ना खुला गरेको विज्ञापन देखे । सनुप त्यसलाई पछ्याउँदै काठमाडौं विश्वविद्यालयसम्म पुगे र भर्ना पनि भए ।
काठमाडौं विश्वविद्यालयबाट नै उनको संगीतको नयाँ अध्याय सुरु भयो । संगीतलाई अझ नजिकबाट बुझ्न थाले । गाउनु वा संगीत गर्नु मात्र संगीत होइन भन्ने उनलाई ज्ञान भयो । चार वर्षसम्म कक्षा लिएका सनुप भन्छन्, ‘त्यो त मेरो लागि छुट्टै संसार थियो । ४ वर्षमा कति सिकेँ त्यो मूल्याङ्कन गर्नै सकिन्न ।’

स्नातकोत्तर पढ्न विभिन्न देशमा छात्रावृत्तिको लागि परीक्षा दिए । तर कतै पनि सफल नभएपछि प्रयास गर्नै छोडे । भन्छन्, ‘अब यो हुँदैन भन्ने लागेपछि यसमा समय खर्चिनु हुन्न भन्ने भयो ।’

नेपालमै अवसर कुरिरहेका सनुपका लागि सेन्ट मेरिज स्कूलमा संगीत शिक्षकको जागिर नयाँ खुड्किला बन्यो । त्यहाँ २००५ बाट उनले विद्यार्थीहरुलाई संगीत सिकाउने र आफूले पनि नयाँ कुरा बुझ्न थाले । उनी भन्छन्, ‘सेन्ट मेरिज जस्तो स्कूलको नियमले मलाई पनि केही सिकाउँछ भन्ने लागेर त्यहाँ गएँ ।’ जहाँ सनुप अहिले पनि पढाइरहेका छन् ।

चर्चाको अरुचि

१५ वर्ष लामो मास्टरी जीवनमा सनुपलाई बेला–बेला दिक्क नलागेको होइन । ‘सधैं एउटै कुराहरु पढाउँदा कहिले काहीँ निष्प्राण भएको जस्तो लाग्थ्यो । तर, विद्यार्थीहरुले कुनै कुरामा आफूसँग सल्लाह लिँदा भने मन फुरुङ्ग हुन्छ, त्यसकै लागि त काम गरिरहेको छु’ उनी भन्छन् ।
सनुपले पढाएका धेरै विद्यार्थीहरु अहिले राम्रो स्थानमा पुगिसकेका छन् । तर, उनीहरु त्यति चर्चा खोज्दैनन् । सनुप जस्तै । आखिर उनकै विद्यार्थी न परे ।

हुन पनि सनुप मिडियाबाट टाढै बस्न रुचाउँछन् । बाहिर आएर बोल्यो भने आफ्नो केही गुमाइरहेको अनुभूति हुन्छ रे उनलाई ।
भन्छन्, ‘म कसरी यहाँसम्म आएको छु मलाई मात्र थाहा छ । त्यो कुरा सबै मिडियामा भनेर मलाई हलुका बन्न मनै लाग्दैन । त्यसैले खासै चर्चामा ध्यान छैन ।’ आफ्नो कुराहरुको बहाव मिडियामा आयो भने आफू काम गर्न नसक्ने सनुप बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘म त मेरो फोटो दिनदिनै मिडियामा देखेँ भने आफैँ इरिटेट हुन्छु ।’

हुन पनि कलाकारले कामभन्दा बाहिर ध्यान दिँदा राम्रो काम दिन नसक्ने उनलाई लाग्छ ।

सनुपले काठमाडौं विश्वविद्यालयमा संगीत सिक्न सुरु गरेपछि पहिलो गीत रेकर्ड गराएका थिए । त्यही गीतले नै उनले नचाहेको केही चर्चा साथीहरुमाझ पायो । जुन गीत गृहकार्य पूरा गर्न लेखिएको थियो ।

सनुप भन्छन्, ‘काठमाडौं विश्वविद्यालयमा पढ्दै गर्दा हामीले एकदमै आधारभूत कुराहरु सिकिरहेका थियौं । त्यही समय सरले हामीलाई गीत कम्पोज गर्ने काम दिनुभएको थियो । मैले कम्पोज गरेर सरलाई सुनाएँ । उहाँ पनि खुसी हुनुभयो । साथीहरुले पनि रेकर्ड गर्न सुझाए । त्यसैले पनि मैले ‘पहिलो पिरती’ बोलको गीत रेकर्ड गराए ।’

अहिलेसम्म कति गीतमा स्वर दिए उनैलाई याद छैन । उनी आफूलाई मन परेको गीत र आफूले सिर्जना गरेको गीतलाई मात्र टिपोट गरेर राख्छन् । उनी भन्छन्, ‘मलाई राम्रो लागेका गीतहरु मात्र मेरो टिपोटमा अटाएका छन् । अब सार्वजनिक भएका, नभएका, राम्रो नराम्रो सबै गीत जोड्ने हो भने पुग्यो होला एक सय जति ।’

तीन ‘टर्निङ प्वाइन्ट’

सनुप आफ्नो संगीत यात्रा फेरिन कुनै एउटा मात्रै कारण छ भन्ने मान्दैनन् । हुन पनि जीवनमा भेटिएका उचाइमा एउटै खुड्किला मात्रै पनि हुँदैन नै । सनुप पनि धेरै कुराको सहयोगमा आफू अहिलेको स्थानमा पुगेको बताउँछन् ।

उनको संगीत यात्राको पहिलो ‘टर्निङ प्वाइन्ट’ ‘सम्झना आइदिन्छ’ बोलको गीत हो । जुन गीत सफल थियो । यसअर्थमा कि त्यही गीतले सनुपको छाप संगीत जगतमा प¥यो । त्यसपछि उनले केही समय विश्राम लिए । त्यही बेलै भेटिएका थिए संगीतकार कालिप्रसाद बास्कोटा । उनीहरु भेटमा जहिल्यै संगीतमा नै रहेर कुराकानी गर्थे ।

त्यही फुर्सदको समयमा चलचित्र ‘मालतीको भट्टी’ को कुरा आएको थियो । उक्त चलचित्रमा कालीप्रसादले संगीत दिए, सनुपले स्वर भरे । त्यहीँबाट सनुप र कालीप्रसादको चलचित्रको संगीतमा पनि सहकार्य सुरु भयो ।

त्यसको केही समयपछि चलचित्र ‘मञ्जरी’बाट उनीहरुलाई अवसर आयो । मञ्जरीमा पनि कालीप्रसादको संगीतमा सनुपले आवाज दिए । मञ्जरीमा समावेश गरिएको गीत ‘दैव हे’ निकै चर्चित बन्यो । यसै गीतबाट सनुपले धेरै समर्थक कमाए । सनुप भन्छन्, ‘यो गीत मेरो जीवनको अर्को टर्निङ प्वाइन्ट बन्यो ।’

नेपालमा सुरु भएको गायन रियालिटी शो ‘नेपाल आइडल’ पाहुनाको रुपमा पुग्दा पनि सनुपले ‘दैव हे’ गीत नै पाए । उनी प्रतिष्पर्धी निशान भट्टराईको ‘आइडल’ बनेर त्यहाँ पुगेका थिए । सनुप र निशानले संयुक्तरुपमा गाएको दैव हे गीतले नै जनजनको मनमा उनको छाप झनै गाढा भयो ।

त्यसपछि सुरु भएको अर्को गायन रियालिटी शो ‘द भ्वाइस अफ नेपाल’ मा त सनुप ‘कोच’ को भूमिका नै देखिए । जसले चर्चा नचाहने सनुपलाई हर दिन चर्चाको वरिपरि राखिरह्यो ।

सनुप भन्छन्, ‘भ्वाइसको कोच बनेर पनि मैले धेरैको माया पाएको छु । अझ धेरैले मलाई चिन्नुभएको त्यहाँबाट पनि हो ।’
अब ‘द भ्वाइस अफ नेपाल’ को दोस्रो सिजनमा आफू हुने नहुने थाहा नभए जस्तै अगाडिका दिनमा के हुन्छ सनुपलाई थाहा छैन । तर यति थाहा छ, जे हुन्छ संगीतकै वरपर हुन्छ ।